Teoria systemu EPR
PODSTAWY TEORETYCZNE SYSTEMU EDUKACJA PRZEZ RUCH. ZARYS
System kształcenia i terapii Edukacja przez ruch ( EPR ) to zbiór technik i metod pracy opartych na naturalnym, optymalnym, rytmicznym ruchu człowieka. Poruszanie się według określonej rytmicznej procedury aktywizując zmysły, wspiera wzrost poziomu integracji sensorycznej by w ten sposób przygotować ciało jak i umysł do procesu uczenia się. System zbudowany został na podstawie wielu eksperymentów i obserwacji przeprowadzanych zarówno na zajęciach szkolnych jak i w grupach przedszkolaków. Głównym założeniem systemu EPR jest planowanie ruchu jako podstawy wywołującej aktywność poznawczą dziecka. Nauczyciel prowadzący zajęcia systemem EPR stosuje określone proste lub bardziej złożone formy ruchu zgodne z fizjologią i możliwościami psychoruchowymi uczących się dzieci, opierając tak tworzoną zabawę na tzw. kompetencji miarowych uderzeń. Każda zabawa systemu EPR zbudowana jest z wielu technik - ćwiczeń, które spełniają określone funkcje wspierając całościowy, czyli holistyczny rozwój.
Podstawy teoretyczne systemu wyznaczają następujące teorie :
- Teoria poznawcza rozwijającego się dziecka prof. Ryszarda Więckowskiego
- Teoria integracji sensorycznej dr Jean Ayres
Techniki i metody systemu EPR są reprezentatywne dla pedagogiki : humanistycznej, holistycznej, konstruktywistycznej. Uczeń podczas zajęć systemu EPR rozwija się w sposób autonomiczny, staje się istotą społeczną w działaniu z innymi, a wspomagający jego rozwój nauczyciel zapewnia mu spełnienie indywidualnych potrzeb : bezpieczeństwa, szacunku, samorealizacji, miłości. Celem osiąganym w zabawach systemu EPR jest dogłębne poznanie, zrozumienie funkcjonalności świata jak i przeżycie procesu tworzenia. Dziecko uczestnicząc w zabawach systemu EPR nadaje wiedzy i umiejętnościom znaczenie, które wykorzystuje w kolejnym działaniu. Nauczyciel pracujący systemem odpowiedzialny jest za organizację przestrzeni doświadczeń rozwojowych, a bazując na wiedzy i umiejętnościach dzieci wspiera proces konstruowania nowych modeli i reprezentacji świata. Proces ten przepełniony jest ruchem, zabawą, naturalnymi sytuacjami w których dziecko wyrażając swój stan emocjonalny zaczyna posługiwać się językiem rozwijając mowę, korzystać z wyobraźni planując działanie, podejmując decyzje o działaniu, rozwiązując problem, myśląc. Przestrzeń uczenia się dziecka zbudowana jest nie tylko z elementów które tworzą jego środowisko zewnętrzne, ale także z elementów które to dziecko charakteryzują np. styl poznawczy, uprzednia zdobyta wiedza i doświadczenie oraz wszelkie relacje pomiędzy uczniem, a przedmiotami uczenia się. Nauczyciel pracujący systemem EPR działa i organizuje działanie dzieciom mając na względzie, iż właśnie doświadczenie zdobyte w działaniu kształtuje mózg i struktury poznawcze rozwijającego się organizmu. Praca systemem EPR jest dynamicznym doświadczaniem zarówno dla dzieci jak i dla nauczyciela, edukacją czynnościową w której dyscyplinę jako formę dobrze zorganizowanego działania wyprowadza się z ruchu.
System EPR powstawał w przestrzeni edukacyjnej, czyli w konkretnej szkolnej klasie, w grupie dzieci bawiącej się na podwórku, czy w przedszkolu, a także w drużynie zuchów i harcerzy. Powstał jako efekt wieloletnich licznych eksperymentów, obserwacji i poszukiwań praktycznych rozwiązań reprezentujących myśli wybitnych pedagogów, psychologów i filozofów edukacji. Niezwykle ważnym aspektem systemu EPR jest uświadomienie funkcji ruchu podczas zajęć z dziećmi, które przyczyną są innej organizacji procesu uczenia.
Funkcja ruchu w systemie EPR :
- wywołanie radości, która tworzy optymalne warunki uczenia się w grupie tzw. równowagę funkcjonalną ( Antonio. R. Damásio, 2005 };
- wspomaganie procesu integracji sensorycznej ( Jean Ayres ,1972);
- pobudzanie struktur pamięci długotrwałej: proceduralnej, epizodycznej, semantycznej ( Ernst Põppl, 1998);
- nadawanie znaczenia ruchowi,działaniom, umiejętnościom i wiedzy ( L. Wygotski 1926, 1932 );
- wywołanie procesu adaptacyjnego jako organizacji doświadczanego świata( Olssen1996 );
- dotlenianie mózgu, zakotwiczanie informacji na korze mózgowej ( C. Hannaford 1998);
- doskonalenie sprawności cielesnego mechanizmu uczenia się np.: koordynacji, praksji, samoobsługi, wyczucia ciała w przestrzeni, integracji obustronnej itd. (V.F. Maas 2005 );
- wspomaganie procesu integracji psychicznej ( A.A.Terruwe,C.W. Baars 1989)
- wspomaganie procesu integracji emocjonalnej (A.A.Terruwe,C.W.Baars 2004)
Zaplanowany przez nauczyciela świadomy ruch podczas zajęć tworzy różnorodne sytuacje edukacyjne w których mały uczeń poznaje nieszablonowe wzory działania i uczenia się w praktyce odnoszące się do myśli, teorii, przekonań i twórczości wielu wybitnych postaci takich jak: Leonardo da Vinci, Paul Cézanne, Jackson Pollock.
Funkcja ruchu zintegrowanego z muzyką, tworzącego obraz w systemie EPR :
- dochodzenie do równowagi pomiędzy nauką, a sztuką, logiką, a wyobraźnią;
- myślenie całym mózgiem, myślenie systemowe;
- kształtowanie wdzięku, oburęczności, kondycji, sprawności fizycznej i postawy ciała;
- dochodzenie do wiedzy, rozumienia więzi łączących wszystkie zjawiska i rzeczy;
- wyrabianie gotowości do zaakceptowania wieloznaczności, paradoksu, niepewności, czy niepowodzenia;
- konsekwentne sprawdzanie wiedzy drogą doświadczeń, poszukiwania i błądzenia;
- wzmacnianie doznań zmysłowych;
- wzmacnianie rozumienia znaczenia dźwięku i ciszy, ruchu i bezruchu;
- eksperymentowanie, patrzenie z różnych punktów widzenia na jeden obiekt;
- dostrzeganie wartości w odmiennym zdaniu, w innym pomyśle, w nowej idei;
- nadawanie znaczeń gestom, malarstwo gestu - action painting, nadawanie znaczeń układom fraktalnym;
- nadawanie znaczeń wytworom wykonanym indywidualnie lub w grupie;
System EPR jako zbiór technik i metod pracy z dzieckiem nie odrzuca wartości tradycyjnej dydaktyki jednocześnie wprowadzając do procesu uczenia takie formy działania, które odnoszą się do neurobiologicznych podstaw funkcjonowania mózgu oraz prawidłowej relacji ciało - umysł w procesie rozwoju.
System EPR reprezentują następujące techniki - ćwiczenia :
- graficzne, rytmiczne ćwiczenia grafomotoryczne wpływające na stabilizację lateralną, wywołujące radość i chęć działania, wykonywane na małej i wielkiej płaszczyźnie jedną ręką;
- graficzne, rytmiczne ćwiczenia grafomotoryczne wpływające na synchronizację pracy mózgu wykonywane na małej i wielkiej płaszczyźnie oburącz;
- graficzne, rytmiczne ćwiczenia grafomotoryczne wpływające na równoważenie lateralne, wywołujące uczucie swobody, relaksu wykonywane na małej i wielkiej płaszczyźnie naprzemiennie raz jedną, raz drugą ręką;
- graficzne ćwiczenia grafomotoryczne z rytmem i muzyką w tle wykonywane jedną ręką, oburącz lub naprzemiennie według uznania dziecka;
- ćwiczenia manipulacyjne wspomagające sprawność dłoni, rąk, nóg i całego organizmu z wykorzystaniem zabawek dydaktycznych oraz zabawek dydaktycznych samodzielnie wykonanych, które pomagają w uzyskaniu koncentracji;
- ćwiczenia rytmicznej manipulacji obiektami wywołujące stan równowagi fizjologicznej potrzebnej do utworzenia optymalnych warunków uczenia się;
- ćwiczenia spontanicznego ruchu całego ciała jako formy pozawerbalnej komunikacji wspomagających koncentrację i polisensoryczne poznawanie;
- ćwiczenia rytmicznego ruchu całego ciała według wybranej procedury wspomagające integrację cielesnych i intelektualnych mechanizmów uczenia się;
System EPR reprezentują następujące techniki - zabawy i gry :
- zabawa dydaktyczna z elementami ćwiczeń grafomotorycznych z muzyką w tle;
- zabawa dydaktyczna z elementami rytmicznych ćwiczeń grafomotorycznych;
- zabawa dydaktyczna z elementami ćwiczeń manipulacyjnych z muzyką w tle;
- zabawa dydaktyczna z elementami rytmicznych ćwiczeń manipulacyjnych;
- kinezjologiczna zabawa dydaktyczna;
- gra dydaktyczna z elementami ćwiczeń grafomotorycznych z muzyką w tle;
- gra dydaktyczna z elementami rytmicznych ćwiczeń grafomotorycznych;
- gra dydaktyczna z elementami ćwiczeń manipulacyjnych z muzyką w tle;
- gra dydaktyczna z elementami rytmicznych ćwiczeń manipulacyjnych;
- kinezjologiczna gra dydaktyczna;
- zabawa interakcyjna z elementami swobodnego ruchu i muzyką w tle;
- zabawa interakcyjna z elementami rytmicznego ruchu;
- zabawa interakcyjna z elementami ćwiczeń grafomotorycznych z muzyką w tle;
- zabawa interakcyjna z elementami rytmicznych ćwiczeń grafomotorycznych;
- gra interakcyjna z elementami swobodnego ruchu i muzyką w tle;
- gra interakcyjna z elementami rytmicznego ruchu;
- gra interakcyjna z elementami ćwiczeń grafomotorycznych z muzyką w tle;
- gra interakcyjna z elementami rytmicznych ćwiczeń grafomotorycznych;
System EPR reprezentują następujące metody :
- metoda - Origami - story;
- metoda - Origami - baje postępujące;
- metoda - Origami - baje wynikowe;
- metoda - Dynamiczne obrazy;
- metoda - Dynamiczne rekwizyty;
- metoda - Matematyczne laboratorium;
- metosa - Graficzne rękodzieło
Wszystkie przedstawione metody mogą być zastosowane do nasępujących form organizacji procesu uczenia :
- uczenie zbiorowe ( w klasie, w sali przedszkolnej )
- uczenie w grupach;
- uczenie drużynowe tzw. team teaching
Formy uczenia indywidualnego konstruować można stosując wybrane techniki systemu EPR
System EPR stanowi dla nauczycieli także przestrzeń do eksperymentowania i poszukiwań nowych rozwiązań metodycznych w uczeniu dzieci. Nie ma formuły metody raz odkrytej, zamkniętej, dokończonej i niezmiennej. Każdy pedagog korzystając z wybranych technik systemu EPR może je stosować wraz z innymi metodami całościowego kształcenia. Niewątpliwie założenia systemu, a szczególnie jego praktyczne rozwiązania nie kłócą się z takim podejściem do uczenia dziecka jak wynika z myśli czy idei pedagogicznych J. Korczaka, M. Montessori, A. Kamińskiego, czy holistycznego spojrzenia na rozwój człowieka, które zapoczątkował w Polsce A. Szyszko - Bohusz. Jako autor sytemu EPR sama włączam systematycznie do jego teoretycznych podstaw spostrzeżenia wybitnych mistrzów pedagogiki jak i artystów, czy filozofów, których myśli, a może pragnienia, uczucia i marzenia potwierdza aktywny mały człowiek podczas zajęć tworząc kolejne artystyczne wręcz dzieło - kartę pracy. Trudno więc nie dorzucić to teorii systemu EPR platońskiej równowagi umysł - ciało oraz przepięknych słów wybitnego mistrza sztuki origami Akiro Yoshizawy : - " Gdy skutecznie używamy naszych rąk, to serca przepełnione są pokojem."
Bibliografia:
- Ayres A.J. Sensory Integration and Learning Disorders, Los Angeles 1972
- Damásio A.R. Błąd Kartezjusza, Rebis 1999.
- Damásio A.R. Tajemnica świadomości, Rebis 2000.
- Damásio A.R. W poszukiwaniu Spinozy, Rebis 2005.
- Dziamska D. Edukacja przez ruch.Kropki, kreski, owale, wiązki, WSiP 2005
- Dziamska D. Edukacja przez ruch. Fale, spirale, jodełki, zygzaki, WSiP 2005
- Dziamska D. Edukacja przez ruch. Zabawy z papierowym wachlarzem, WSiP 2008
- Dziamska D. Edukacja przez ruch. Zabawy z linią, WSiP 2009
- Dziamska D. Edukacja przez ruch. matematyczne obrazy w szkole, WSiP 2009
- Franklin E.N. Świadomość ciała, KINED 2007
- Goddard - Bluthe S.Harmonijny rozwój dziecka,Świat Książki 2010
- Goleman D. Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina 1997
- Gonzáles L.J. Pedagogika świętości, Światło-Życie 2006
- Hannaford C. Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, Medyk 1995
- Hannaford C. Serce dziecka, Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii 2004
- Homplewicz H. Etyka pedagogiczna, Wydawnictwo Salezjańskie 1996
- Hurlock E. B. Rozwój dziecka, PWN 1961
- Korczak J. Myśli, oprac.i wybór H.Kirchner PIW 1987
- Maas V. F. Uczenie się przez zmysły, WSiP 2005
- Põppel E., Edingshaus A. L. Mózg - tajemniczy kosmos. PIW 2003
- Schacter D.L. Siedem grzechów pamięci. PIW 2003
- Shuter-Dyson R.,Gabriel Clive Psychologia uzdolnienia muzycznego, WSiP 1986
- Terruwe A.A., Baars C.W. Integracja psychiczna. W drodze 1989
- Terruwe A.A., Baars C.W. Integracja emocjonalna. W drodze 2004
- Tisher R.P.,Power C.H.,Endean L.Fundamental Issuses In Science Education, John Wiley & Sons Australasia Pty Lid 1972
- Thackray R. Rhythmic Abilities in Children, Novello 1972
- Więckowski R. Podstawy nauczania początkowego, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego 1990
- Więckowski R. Praca terapeutyczna w systemie edukacji wczesnoszkolnej, Życie Szkoły 2001/1
- Więckowski R. Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP 1998
- Woroniecki J. Katolicka etyka wychowawcza, KUL 1986
- Wygotski L. S. Myślenie i mowa, PWN 1989
Patron
Dziecko w kontakcie ze światem zewnętrznym odczuwa intuicyjnie naturalną potrzebę wyrażania siebie. prof. Ryszard Więckowski
